В Гафурийском районе РБ в рамках международного проекта ПРЕКОП состоялся двухдневный семинар, посвященный защите прав предпринимателей от коррупционных практик на муниципальном уровне. Семинар организован Уполномоченным по защите прав предпринимателей в РБ совместно с Программным офисом Совета Европы в РФ и Аппаратом Уполномоченного при Президенте РФ по защите прав предпринимателей. Основные темы – защита предпринимателей в сферах госзакупок и госуслуг, и реализация антикоррупционных механизмов по предотвращению коррупционных практик на муниципальном уровне в предпринимательской сфере....

Республика Башкортостан два года подряд по показателям Национального рейтинга состояния инвестиционного климата в субъектах Российской Федерации существенно улучшает свои позиции. Так, по итогам 2015 года республика сделала прорывной скачок с 40-го на 20-е место, а по итогам 2016 года еще поднялась на 7 позиций и заняла 13-е место....

Йомортҡа ҡа­бығы – бик шәп ашлама. Уны татлы борос, баклажан, помидор һәм кә­беҫтәнең бөтә төрө лә ярата. Таш­ҡабаҡ, ҡауын, һу­ған, ҡыҙыл сөгөлдөр һәм шпинат та үҙ итә. Ҡыҫҡаһы, баҡсала бик кәрәкле ашлама. Ҡулланыр алдынан йомортҡа ҡабығын бер аҙна самаһы киптерергә кәрәк. Бынан һуң уны блендер менән ваҡларға ғына ҡала. Артығын сепрәктән эшләнгән ҡапсыҡта һаҡлағыҙ, ара-тирә баҡса еренә индереп тороғоҙ.

...

Пиондың гөрләп сәскә атҡан сағы июнь айына тура килә. Күп баҡсасы был ваҡыттан һуң уларҙы тәрбиәләүҙе онота, сәскәһен ҡойған үҫемлектәр ҡарауһыҙ ҡала. Ә бит тап шул ваҡытта пиондарға айырыуса ҙур иғтибар кәрәк, улар наҙға, туҡландарыуға мохтаж. Төрлө сир барлыҡҡа килә, япраҡтарында серек таптар күренә, һабаҡтарының ҡайһы бер өлөштәре юҡҡа сыға. Матурлыҡ яғынан ҡарағанда ла хәл шәптән түгел – бойоғошоп ултырған үҫемлектәр баҡсаны йәмһеҙләй. Шул ваҡыт хужалар күп уйлап та тормай, һабаҡтарын ергә тигеҙләп тиерлек ҡырҡып ырғыта. Был – ҙур хата. Артабан уларҙың туҡтауһыҙ сирләүенә, насар сәскә атыуына аптырамағыҙ – һабаҡтарҙы иртә ҡырҡып ташлау шундай насар эҙемтәләргә килтерә. Ниндәй генә сортты алһағыҙ ҙа, нисек кенә тырышып тәрбиәләһегеҙ ҙә, сәскәһе ҡойолғандан һуң һабаҡтарҙы шундуҡ ҡырҡыу ҙур проблема тыуҙыра. Эш шунда – был осорҙа киләһе йыл өсөн әҙерлек башлана, бөрөләр барлыҡҡа килә. Ә улар һабаҡтарҙың ер аҫтындағы өлөшөндә урынлаша. Пион сәскә атҡанда, бәләкәй булғанлыҡтан, бөрөләре күренмәй. Ләкин улар, ысынлап та, бар, уларҙың үҫешенә нигеҙ үткән йылда уҡ һалынған.
Шуға ла сәскәһе ҡойолоу менән пиондарҙың күренеп бармаған бөрөләре әүҙем үҫешә башлай. Ошо мәлдә үҫемлек туҡландырыуға мохтажлыҡ кисерә. Әүҙем үҫеш ай ярым тирәһе дауам итә. Ҡыҫҡаһы, тап ошо ваҡытта пиондарҙың киләһе йылда сәскә атыуына мөмкинлек булдырыла. Шуға күрә сәскәләрҙе ҡырҡҡысларға ла, иғтибарһыҙ ҡалдырырға ла ярамай....

Баҡсасыларҙы һуған себене бик йонсота, ҡайһы саҡ унан ҡотолоу юлы ла табылмаҫ кеүек тойола. Һуған сәскән ваҡытта иң мөһиме – ваҡытты дөрөҫ һайлау. Был ҡоротҡос сейә һәм муйыл сәскә атҡанда күренә башлай. Шуға ла һуғанды иртә сәсеү талап ителә, себен сыҡҡанда ул ныҡлап тамырланып, ҡыяҡланып ултырырға тейеш. Баҡса тирәһендә сирень, сейә, бәпембә булмаһа, бик яҡшы ла бит, ләкин был тормошҡа ашмаҫтай ысул – ҡағиҙә булараҡ, бер хужалыҡта бөтә төрлө емеш-еләк тә, йәшелсә лә үҫтерелә. Себен йомортҡаһын һуған эргәһендәге тупраҡҡа һала. Улары үрсей ҙә, һарымһаҡ менән һуғанды ҡыра башлай. 2 – 3 аҙна үткәндән һуң, нығынып, һуғандың эсенән ергә килеп сығалар ҙа, тоҡомон дауам итеү эшен ҡайтанан башлайҙар. Бер миҙгелдә һуған себене ике тоҡом бирә. Тәүгеһе, билдәләп үтеүебеҙсә, муйыл сәскә атҡан ваҡытта, ә инде икенсеһе – июлдә. Уның һөжүменән ҡотолор­ға һуғанды иртә сәсеү генә ярҙам итә ала. Ҡарышлауыҡтар һуғандың башын ғына түгел, ҡыяҡтарын да теткеләп бөтә. Улары ҡорой, ә инде башлы һуған йомшай һәм серей. Һуған себене ҡышын 5 сантиметр тәрәнлектә ҡасып ята.
...

Ер еләген ултыртыр алдынан урынды дөрөҫ һайлау талап ителә. Онотмағыҙ – был үҫемлек тура төшкән ҡояш нурҙарын ярата, ҡырҙа ла тау битләүҙәрендә генә шәп уңа. Тимәк, баҡсаның иң сағыу ҡояшлы урынын ер еләге өсөн бүлергә тура киләсәк. Еләкте бер осор ғына ашау ҡыҙыҡ түгел, йәй буйына етерлек итеп үҫтерергә кәрәк. Бының өсөн бер баҡсала кәмендә биш төрлө сорт үҫтерәләр. Үрсетмәләрҙе һатып алырға ла, үҙеңә үҫтерергә лә була. Баҡсала еләк уңа икән, мыйыҡсаларын ҡулланыу ҙа етә. Мыйыҡсаларҙың беренсе һәм икенсе япраҡтарын алырға кәрәк, сөнки улар генетик яҡтан көслөрәк. Еләкте ултыртыу алдынан сирҙәрҙән арындырыу өсөн “Корневин” һәм “Превикур” иретмәләрендә тотоп алыу ярҙам итер. Үрсетмәләрҙе асыҡ тупраҡҡа ултыртҡан ваҡытта артыҡ япраҡтарын өҙөп ташлайҙар, 2 – 3 бөртөгө лә етә. Тамырҙы ла ҡыҫҡартырға мөмкин, шулай уңайлыраҡ....

Әлбиттә, сирень – әрһеҙ ҡыуаҡтар­ҙың береһе. Ләкин ул да ҡайһы саҡ мул итеп сәскә атмай, йә бөтөнләй буш ултыра. Тимәк, уны тәрбиәләргә кәрәк. Сәскәһе ҡойолоу менән ботағын ҡырҡып таш­лай­ҙар. Был сиренгә ял итергә, яңы орлоҡтар сығарып мәшәҡәтләнмәҫкә ярҙам итә. Шу­лай уҡ ҡыуаҡты күпкә матурыраҡ та итә. Сәскәһен ҡойған сиренде составында фосфор һәм калий булған ашламалар менән туҡландыралар. Был киләһе йылда сәскәләрҙең тағы ла матурыраҡ күренәсәгенә булышлыҡ итә. Шулай уҡ ҡышты яҡшыраҡ сығырға ла ярҙам. Ағас көлөнөң бер генә грамын да әрәм итеү юҡ – уны сирень төбөнә лә һибергә була. Ул тупраҡты яҡшырта, микроэлементтар менән туҡландыра. Бынан тыш, ҡыуаҡ минераль һәм биологик ашламаларҙы ла яҡшы ҡабул итә.
Ә бына ҡыштан сыҡҡан ғына сирендең тупрағына составында азот булған ашлама ла етә. Органик ашламаларҙы файҙаланмағыҙ. Яңы ғына ултыртылған сирендәргә мул итеп һыу ҡоялар. Ғөмүмән алғанда, ҡыуаҡ нығынып киткәнсе тамырҙары тирәһендәге тупраҡ гел дымлы булырға тейеш....

Ҡағиҙә бу­лараҡ, баҡ­са­сылар теплицаны һәр ваҡыт ҡояш йылытып то­рор тип өмөт итә. Тимәк, көнсығыштан көнбайышҡа та­бан ҡаратып ҡу­йырға кә­рәк. Был ҡояш иң ныҡ ҡыҙ­ҙырған ваҡытта то­тош теплицалағы майҙанды йылытыу мөмкинлеге бирә. Әгәр ҡояш көн оҙоно ҡыҙҙырырлыҡ урынға ҡуя алмайһығыҙ икән, исмаһам, көндөң беренсе яртыһында йылынырлыҡ итеп урынлаштырығыҙ. Өсөнсө вариантты тәҡдим итеү дөрөҫ түгел, сөнки ҡояш төштән һуң ғына төшкән урында торған теплицалар етерлек кимәлдә йылынмай. Үҫемлектәр төндә өшөмәҫлек итеп йылы тупларға өлгөрмәйәсәк. Шул арҡала уларға икенсе көндә эҫе тейеүе лә ихтимал....

Үрсетмәләрҙе үҫтергән ваҡытта төрлө проблемалар сығып ҡына тора. Көҙгө уңыш яҡшы булһын тиһәгеҙ, тәҙрә төптәрен күмеп ултырған үҫентеләргә ныҡлы иғтибар бирегеҙ. Әгәр помидор оҙонлоҡҡа артыҡ үҫә икән, тимәк, яҡтылыҡ етмәй. Тәҙрә төбө баҫыу түгел, шулай булғас, унда урын наҡыҫ. Үҫемлектәр бер-береһенә ныҡ яҡын урынлаша. Һөҙөмтәлә улар күршеләренең яҡтылыҡ менән туҡланыуына ҡамасаулай. Икенсе сәбәп тә бар – һауа температураһының артыҡ юғары булыуы. Йылы урында үҫкән үрсетмәләр наҙлы була, артабан асыҡ тупраҡҡа яраҡлаша алмай, сирләй башлай....

Ейәнсура оҫтаһы Әмирхан Йылҡыбаев тәжрибә уртаҡлаша

Ниһайәт, кешелекте, бар тәбиғәтте йылы йәйгә яҡынайтҡан яҙ миҙгеленә лә аяҡ баҫтыҡ. Селлә һыуыҡтары, ыжғыр бурандары менән ялҡыта төшкән быйылғы ҡыш та тарих булып үткәндәрҙә ҡалды. Ә һыуыҡтарҙан беҙҙең тәнде генә түгел, күңелдәрҙе лә, тун, пальто менән бер рәттән, мамыҡ шәл, бәйләнгән ойоҡбаш-бейәләй һәм баҫылған быйма йылы килеш һаҡлап ҡалды. Кемдеңдер ҡул һәм күңел йылыһы һеңгән был әйберҙәр айырыуса бер матурлыҡҡа эйә бит ул. Уны аңлай белеү өсөн дә һиҙгерлек һәм нескә тойомлау кәрәк....