23.10.2015 Селтәр кеше күҙенә күренгәндә ялтырай
йәки Һандыҡ төбөндәге ҡәҙерле ҡомартҡы
Әсәйемдең бәләкәй генә һандығы миңә шундай ҡәҙерле. Ыҡсым ғына, эстән икегә бүленеп таҡта ҡағылған, тыштан ике яҡлап тотҡа ҡуйылған. Килен булып төшкәндә нимә генә һалып индергәндәрҙер инде? Әммә иң затлы әйбер бар унда – ҡатын-ҡыҙҙар таҡҡан, ысын мәрйендәр баҫылған көмөш тәңкәле селтәр.
Бер ваҡыт шуны һораным әсәйемдән. “Таҡ һуң, тик уға ярашлы күлдәгең юҡ”, – тип яуапланы. Исмаһам, бала-саға, кеше күрер, был матурлыҡты, тип клубтағы берәй сараға тағып барырға булдым.
Ошо селтәрҙе тағып, әсәйем башына сынаяҡтар теҙелгән батмус ултыртып бейегән, төрлө күргәҙмәләрҙә ҡатнашҡан, концерттарҙа сығыш яһаған. Фәйзи Ғәскәров уға “Өс әсә” бейеүен һалған. Әсәйем хәтерләүенсә, Ғәскәров уны тиҙ генә уйлап сығарған. “Әхмәт Лотфуллиндың “Өс ҡатын” картинаһына таянып, беҙҙе, өс ҡатынды, сәхнә уртаһына ултыртты ла. Сәй эсеп ултырған ерҙән тороп, сынаяҡтар теҙелгән батмусты башыма ултыртып бейей башлайым. Һуңынан, сығыш яһағас, оҙаҡ итеп ҡул саптылар”, – тип һөйләне әсәйем. Ошо селтәрҙе хәтерләп, оло улы, рәссам ағайым Хәтип Фазылов, “Әсә”, “Яҙ бейеүе” һүрәттәрен төшөргән һәм башҡа эштәрендә башҡорт кейемендәге селтәрле ҡатын образдары урын алған.
Әсеһен дә, сөсөһөн дә күргәндер был селтәр. Әсәйем һуғыш йылдарынан алда уны тағып, Өфөлә лә бейеп ҡайта. Балаларым асыҡмаһын, тип күрше ауыл урыҫтарына игенгә лә алмаштыра. Һуңынан ҡабат барып ала. Район үҙәге Асҡарҙан уполномоченныйҙар килеп, селтәр, көмөш тәңкәле сулпыларҙы хөкүмәткә тапшырығыҙ, тип тә йөрөгән саҡ була.
Әсәйем һөйләүенсә, өләсәйемдең көмөш тәңкәләре селтәрҙәрен кәртә аръяғына сығарып күмеп тә йәшереп алып ҡалған. Ошоноң кеүек эс бошорғос ваҡиғаларҙы иҫләгәсме икән, ҡуй, таҡма, ятһын һандыҡта, тине әсәйем. Ә мин тағы ныҡыштым. Ололар көнө яҡынлаша ине, байрам осрашыуына тағып бармаҡсы булдым. Таҡтым. Барҙым. Һәм…барыһының да ҡыҙыҡһыныулы ҡарашы менән осраштым.
– Ысын мәрйенме?
– Ә быныһы аҡыҡ...
– Элек көмөшсө бабайҙар булған шул…
– Ә быныһы нисәнсе йылғы?
– Бынауы сулпыһы ниндәй матур, их, беҙгә лә шундай кәрәк ине…
Ҡыҙыҡһыныу, һоҡланыуҙың иге-сиге булманы. Хатта күлдәк кеймәйенсә, салбарлы булыуыма, сәсемде үрмәүемә лә иғтибар иттеләр. Мин заманса кейенгәнмен шул.
Селтәр борондан ҡалҡан кеүек булған. Ауырлығы 12 килограмға ла еткәндәре осраған. Һуғыш ғәрәсәте, аслыҡ, колхозлашыу осорон күргән, ергә лә күмелгән был ҡомартҡы. Һәр заман шауҡымын, һулышын, ғүмер диңгеҙенең әсе тулҡын бәрелешен татыған, өләсәйемдән – әсәйемә, әсәйемдән миңә тапшырылған оло мираҫ.
Ҡайтҡас, әсәйем дә:
– Ҡалай матур күренде селтәрең, клуб эсенә нур һибеп торҙо, ялтыратып та ебәргәнһең икән, – тип һоҡланды.
Көмөштө тональ крем менән ялтыратҡайным шул. Был көндө селтәр тағы бер заман һулышын тойҙо, тимәксемен. Ул тик ятһа ҡарая, кеше күҙенә күренһә генә баҙлап китә. Ниндәйҙер хозур сихри көскә эйә икән башҡорт селтәре. Быға йәнә бер инандым.
Мәҙинә ЯҠУПОВА.
Әбйәлил районы.