24.04.2012 Йәшәү ҡәҙере

Ямѓыр туљтамай љойоп яуа... Ауыл зыяратына табан юлланыусыларґыњ машиналары китє алмай бер урында оґаљ љына тызынып ултыра. Єйтерћењ дє, йєш Русландыњ ѓ‰мерен Хоґай яњылыштан ѓына алѓан да, уны ер љуйынына ћалырѓа телємєй. Єммє нишлєйћењ?! Тєне љара янѓан егетте бер нисек тє љотљарып булмаѓан шул... Ѓєзиздєрен йолаѓа ярашлы ерлєп бµткєс кенє ямѓыр яуыуґан туљтай, лєкин кµн болољћоу љала...
Йылайыр районының Матрай ауылында йєшє‰се Фирґє‰ес апай к‰п михнєт кисергєн. Ињ ауыр љайѓыћы − 23 йєшлек ѓєзиз улын, ћµйгєн йєре Рємил менєн икећенєн тыуѓан тє‰ге мµхєббєт емештєре Русланды юѓалтыу. Ул ямѓырлы кµндµ − 2008 йылдыњ 9 майын онотоу мµмкин т‰гел. Улыныњ ‰леменє ышанырѓа телємєгєн єсєгє љушылып, к‰к тє илаѓайны бит. Ямѓырґан ћуњ торѓан болољћоу кµн тµѕµ єсє к‰њелендє мєњгегє оялаѓан да, єйтерћењ дє, ана т‰гелєм, бына т‰гелєм тигєн ꉴ йєштєре, сыѓырѓа юл тапмаѓандай, йµрєк тамырґары буйлап аѓып тµшµп, тєнгє таралѓан.
Эй, Хоґайым, кµслµлєрґе генє ћынап љарарѓа яратыуыњ дµрµѕмµ ни?! Нињє љайѓыларґы, љаза-бєлєлєрґе бер ‰к кешегє љабат-љабат ебєрєћењ? Эйе, Фирґє‰ес ханым сабыр итє белє. Ана, беґґењ менєн єњгємє љорѓанда ла ‰ґен љулда тотто. К‰ґґєребеґгє йєштєр килеп терєлгєндє лє, уныљы йєшлєнмєне. К‰рєћењ, љайѓыларґан йєштєре кибеп бµткєндер, бары йµрєге генє ћыљтайґыр.
Фирґє‰ес Йосоп љыґы Йылайыр райо­ны­ның Аралбай ауылында Ћелє‰ћеновтар ѓаилєћендє 1961 йылда тє‰ге бала булып донъяѓа килє. Ике йылдан ата-єсєће уѓа Єминє исемле ћењле б‰лєк итє. Ошо йылдарґа єсєће Кєримє сиргє юлыѓа, быума менєн ауырый башлай. Єсєћенє йыш љына дауаханала ћаулыѓын ныѓытып алырѓа тура килє. Шуѓа лє бєлєкєй Фирґє‰ескє кескенє саљтан ‰ґ аллы, сос булып ‰ѕергє тура килє. ¤сµнсµ генє кластан ћыйыр ћауырѓа µйрєнеп ала, яйлап бешеренє лє башлай. Шулай булмай ни – уѓа Єминє, Лилиє ћењлелєрен, Борис љустыћын љарарға кєрєк. Атаћы Йосоп колхоз эшенєн љайтып инє алмай, ул – алдынѓы тракторсы. Ярай єле атаћыныњ туѓаны Ѓєфифє инєй бар, єсєлєре дауаланырѓа киткєн саљта ул ћєр саљ балаларѓа ярґам итє.
− Єсєйем йыш ауырыѓас, атайым, дауаханалы ауылѓа к‰сєйек, тип, беґґе Матрайѓа алып килде. Буйѓа бигерєк бєлєкєй генє булдым шул. Єллє шуѓа, єллє ситтєн килгєс, малайґар минењ менєн йыш шаярґылар, хатта µйгє тиклем баѕтыралар ине. Шуљ малайґар араћында Рємил дє булѓан. Беґ уныњ менєн класташ инек. Тик 10-сы класља еткєс кенє бер єхирєтемдењ тыуѓан кµнµндє дуѕлашып киттек. Шул мєлдєн беґ бергє,− тип йылмая Фирґє‰ес апай.
Эйе, ћине яратљан, ихтирам иткєн, хєсрєтењде лє, шатлыѓыњды ла ‰ґ иткєн кешењдењ булыуы оло бєхет. К‰ґ теймєћен, Рємил аѓай, ћєр саљта ла Фирґє‰ес апайѓа ныљлы терєк, таяныс. Ошо таяуґан яґґырмаћын!
− Унынсыны тамамлаѓас, єсєйем Башљорт дє‰лєт педагогия институтыныњ физика-математика факультетына уҡырға ине‰емде телєне. Мин љєґерле кешемдењ ћ‰ґен йыљмаѕ µсµн генє барґым, имтихан тапшырґым да, ‰тє алманым, тигєн булып љайттым. Љайтыу менєн Балапан ауылына ћауынсы булып эшкє урынлаштым. Мињє 30 тана биреп љуйґылар. Тєжрибєле, оло апайґарґан љалышмаѕља тырышып, ярышып ћауґым. Белєктєрем шешеп сыљљас љына хеґмєттењ ауырлыѓына тµшµнє башланым. Мєктєптє яљшы уљыным, айырыуса єґєби китаптар уљырѓа ярата инем. Шуѓа ла мине уљытыусыларым филолог булыр тип уйланы. Єммє бер йыл эшлєгєндєн ћуњ йєнє физика-математика факультетына барґым ћєм уљырѓа индем. Єрмегє оґатып, унан кµтµп алѓан Рємилемє 4-се курс­та уљыѓан саљта кейє‰гє сыљтым. Љулыма диплом алыр мєл яљынлашљанда, февраль айында Русланыбыґ тыуґы...
Мињє өс йєш булѓанда атайымдыњ ике туѓан љустыћы ‰ґ-‰ґен тракторґан тапатљайны. Єсєйґењ, ењгєйґєрґењ й‰герешкєнен тєґрєнєн к‰реп, бала љыґыљћыныуы менєн тышља сыљљайным. Алты љатын-љыґ єлеге аѓайґы к‰тєреп алѓан. Аѓайґыњ 鵴µ љып-љыґыл љан, ꉴґєре лє ћытылып сыљљан. Ошоларґы к‰рґем дє µлєсєйемє табан й‰герґем. Артабан й‰нлєп иѕлємєйем дє. Єлеге хєлдєн ћуњ сєстєрем аѓарып љойола башланы. Урынына яњылар ‰ѕє лє, йєнє аѓара. Студент саљта табиптарѓа йыш йµрµнµм. Сєбєбен ањлай алманылар. Аптыраѓас, љарт профессорґы µйµнєн алып килеп, унан да љараттылар, єммє ањламанылар. ‡ґем табиптарѓа єлеге хєлде нишлєптер ћµйлємєгєйнем. Бала саљта кисергєн стресс ћµґµмтєћелер, тип уйлайым. Табиптар мињє, бала тапљас, сєсћеґ љалаћыњ, тигєйнелєр. Ысынлап, Русландан ћуњ сєсем љойолоп бµттµ. Шул мєл, Рємил мине ташлап китер, тип љурљљайным. Бєхеткє к‰рє, был хєл булманы.
Љулыма диплом алѓас, Матрайѓа љайттыљ. Љайным-љєйнєм менєн йєшєнек. Русланѓа 1 йєш тє 3 ай булѓас, эшкє сыљтым. Тє‰ґє мєктєп китапханаћында эшлєнем. Бер рєттєн, мєктєп-интернатта тєрбиєсе булып та йµрµнµм. Шулай уљ µѕтємє белем бире‰ уљытыусыћы булып, љыґґарґы ћыйыр ћауырѓа µйрєттем. Балапан фермаћына йµрµй торѓайныљ, уљыу­сыларым йєйгећен берєр ай йєйлє‰ґє ятып практика ла ‰тє ине. Бер аґґан директорґыњ тєрбиє эштєре буйынса урынбаѕары булып эшлєй башланым. Физика менєн бер рєттєн, Башљортостан мєґєниєтенєн дєрес бирґем. Ябай уљытыусы булѓан саљтарым да булды. Љайтанан директор урынбаѕары иттелєр. 2006 йылда операция эшлєткєс, был эштєн йєнє баш тарттым. Єле бына таѓы директор урынбаѕарымын. Эш ењелдєн т‰гел, єммє бар љайѓымды хеґмєт менєн ењеп килєм. Уйланмаѕља, буш ултырмаѕља тырышам, − ти Фирґє‰ес Йосоп љыґы.
Фирґє‰ес апай 2004 йылда љєґерле кешећен − єсєћен юѓалта. Ул яман шеш ауырыуынан 61 йєшендє донъя менєн хушлаша. Ике йылдан атаћы инфаркт кисерє ћєм мєњгелеккє к‰ґґєрен йома. ‡лгєн артынан ‰леп булмай, тиґєр... Нисек кенє ауыр булћа ла, Фирґє‰ес апай тешен љыѕып т‰ґеп, бар хєстєрен балаларына баѓышлап, эшенє арнап йєшєй бирє. Тик љаза тигєндєре аѓас башынан т‰гел, кеше башынан йµрµй икєн. 2008 йылдыњ 7 майында ¤фµ автотранспорт колледжыныњ Юлдыбай филиалында белем алыусы улдары Руслан Баймаљ районының Т‰бє ауылына ћµйгєненє юллана. Унан уѓа, љыґѓанысља љаршы, иѕєн љайтырѓа насип булмай.
− Руслан һигеҙ айлыљ љына булып тыуѓайны. Шуѓамы икєн, йыш сирлєне. ‡ѕє тµшкєс, ћаулыѓын ныѓытам тип, спорт менєн шµѓµллєнде. Ћарайѓа китеп барћа, ишек алдына элгєн грушаћын тµрткµслєп китє, љапљанан сыѓып барћа, турникта љалљынып ала ине. Шєп й‰герґе. Мєктєпте тамамлаѓас, БДУСИ-ныњ физик культура факультетына уљырѓа ингєйне. Ярты йыл уљыны ла єрмегє китте. Ћамар µлкєћендє ике йыл танкист булып хеґмєт итте. Љайтљас, Юлдыбайѓа уљырѓа юлланды. Шунда ул ћµйгєн йєрен − Айг‰зєлен осратты. Дуѕлашып йµрµнµлєр. Беґ туйѓа єґерлєнє башланыљ, «Волга» машинаћы ћатып алдыљ. 2008 йылдыњ 1 Май байрамына Руслан Айг‰зєл менєн љайтты. Йорт эшендє ярґамлашып йµрµнµлєр. Бушаѓан арала к‰мєклєшеп атайым менєн єсєйемдењ љєберенє барґыљ. Руслан, бер барѓанда тип, 2005 йылда фажиѓєле ‰леп љалыу­сы ике класташының ћєм ике дуѕының љєберен дє Айг‰зєлгє к‰рћєтеп торґо. Аґаљ беле‰емсє, шунда ерлєнгєн љыґґарґыњ берећен ољшата торѓайным, тип тє ћµйләгєн икєн Айг‰зєлгє. Шулай итеп, ял ‰теп китте. Икећенє лє к‰стєнєс єґерлєп, оґатып љалдым. Улым шунда ћис љасан єйтмєгєндєй мињє оґаљ теклєп: «Ґур рєхмєт ћињє, єсєй», − тигєйне. Был ћ‰ґґєр єле лє љолаљта сыњлай. Ћуњѓы к‰ре‰ем шул булды... 7 майҙа уларҙың икє‰лєшеп Баймаљ районының Т‰бє љасабаћына Айг‰зєлдєргє юлланыуын белє инем. 8 майґа, кµндєгесє, эшкє юлландым. Бер дєрестє ике љыґґы тыњлата алмай йонсоном. Єрлєр инем, берє‰ћенењ єсєће юљ ине, шуѓа йєллєнем. Шул саљ нињєлер љапыл йµрєгем тотто. Уљыусыларґыњ ‰ґґєренє уљырѓа љушып, кластан сыљтым да, љаршы осраѓан коллегама хєлемде ањлатып, љайтырѓа ыњѓайланым. Шул саљ директор, ‰ґ б‰лмєћенєн сыѓып, љулын болѓап саљырѓан ћымаљ тойолдо. Томан араћында ћымаљ љына иѕлєйем. Єммє йµрєгем ауыртыуына т‰ґмєй, артабан атлауымды дауам иттем. Табипља барып, укол љаґаттым да љайтып йыѓылдым. Бер аґґан бер туѓанымдыњ улы килеп ине‰гє уянып киттем. Ул Русланды ћораны ла, µйґє юљ, тигєс, сыѓып китте. К‰п тє ‰тмєй, љайынбикєм, унан ике туѓан ћењлем килеп инде. Ћењлем Рємил еґнєћен ћораны ла кире боролоп сыљты. Ынтылып тєґрєнєн љараћам, љапља тµбµндє туѓандар к‰ренє, медицина хеҙмәткәре лә бар. Бер аґґан ћењлем менєн кейє‰ Рємилде эйєртеп љайтып инде. Иремдењ бµтµнлєй төҫө юљ. Мињє љарап торґо ла: «Фирґє‰ес, Руслан ‰лгєн», − тине. Мин љапыл бер ни ґє ањламаным: «Љайћы Руслан?» − тинем. Љалѓанын й‰нлєп иѕлємєйем... К‰рєћењ, йµрєгем алдан ћиґеп ауыртљан. Директор ґа, љайѓылы хєбєрҙе ишетеп, ул кµндµ нисек єйтергє белмєй аґапланѓан булѓан икєн, − тип эс-хєсрєтен ћµйлє‰ен дауам итте єњгємєсебеґ.
Љайѓылы хєбєрґе ишеткєс, Рємил аѓай улыныњ ‰леменє ышанырѓа телємєй. «Юљ, буш ћ‰ґґер», − тип, улыныњ туйына тип алѓан «Волга»ла Т‰бє љасабаћына юллана ћєм ѓєзиз балаћыныњ ‰ле кє‰ґєћен алып љайта. Тµн уртаћында ут љапљан йорттан Айг‰зєл љустыћы менєн сыѓып µлгµрє. Є Руслан буласаљ љєйнєће менєн тєґрєгє бер аґым љалѓас љына йєн бирє. Шулай итеп, Ѓєллємовтар ѓаилєћенє оло љайѓы килє, улар улдарын 9 май кµнµ баљыйлыљља оґата. Русланды класташтары янына ерлєйґєр. Бынан бер нисє кµн элек кенє дуѕтарыныњ љєберенє љарап уйланып торѓан егет улар янына барып ятыр тип кем уйлаћын инде?
− Улым ‰лгєс, Айг‰зєл беґґє йєшәне. Ул бєпєй кµтє ине. Табырѓамы, тапмаѕљамы, тип кєњєш ћораѓас: «Бер ни ґє єйтє алмайбыґ, ‰ґењє хєл итергє, єммє тапћањ, ул Русландыњ тµѕµ булыр ине, мµмкин тиклем ярґам да итербеґ», − тинек. Айг‰зєлдењ фажиѓє кµнµндє µйґє булѓан љустыћынан тыш таѓы ла туѓандары бар ине. Уларґы µйћµґ љалдырып булмай бит инде. Баймаљ хакимиєтен љырљ тапай торѓас, Бикеш ауылынан бер µй алып бирештек. Тиґґєн ейєнсєребеґ тыуґы. Уѓа мєрх‰м Зилє љоґаѓый хµрмєтенє Айзилє тип исем љуштыљ, фамилиябыґґы ла бирґек. Айг‰зєлдењ туѓандары менєн љатышып йєшєнек, ейєнсєребеґгє йыш барґыљ, ул беґгє љартатай, љартєсєй тип µндєшє − был оло шатлыљ. Айг‰зєл дє йєш бит, уѓа ‰ґ ѓаилєћен булдырыу кєрєк. Бер заман ул беґґе никахына саљырґы. Был љыуаныслы хєл булћа ла, бара алмауыбыґґы белдерґек, сµнки ꉴ йєштєребеґґе тыя алмаѕбыґ, тип љурљтыљ. Никахына бара алмаћаљ та, ай-вайға љуймай, туйына киле‰ебеґґе ‰тенде. Барґыљ, ‰ґ-‰ґебеґгє иламаѕља ћ‰ґ бирґек. Йєш парґы йырлап тороп љотланыљ. Айг‰зєл ‰ґе лє матур йырлай, Юлдыбайґа уљыѓанда Руслан менєн дуэт та башљара торѓайнылар... Туйґа Айг‰зєлдењ ‰ґен йырлаттылар. Шул саљ ‰ґемде тыя алманым. Айг‰зєлдењ моњло тауышына эйєреп, сикєм буйлап ꉴ йєштєрем тєгєрєне, − ти Фирґє‰ес апай.
Оло йµрєкле ул Ѓєллємовтар. Улар Айг‰зєлдењ бер туѓан апаћыныњ да туйын ‰ткєрергє ярґам итє. Быларґыњ барыћы ла Руслан рухы менєн ныѓытылѓан йылы мµнєсєбєтте ћаљлау ниєтендє башљарыла.
− Руслан тµѕ-љиєфєте менєн љайныма ољшаѓайны. Љартатаћы ћымаљ матур йырланы ла. Љайным Фазылйєн Ѓєллємов Бµйµк Ватан ћуѓышы ветераны ине. Былтыр г‰р эйєће булды. Йєне йєннєттє булћын! ‡леп киткєнсе теленєн Руслан тµшмєне. Бєлєкєс улыбыґ Рєзилгє лє Руслан тип µндєшє ине. Єле ике бала ‰ѕтерєбеґ. Зилиєбеґ Башљорт дє‰лєт педагогия университетында дизайнер ћµнєрен ‰ґлєштерє, быйыл диплом аласаљ. Рєзил − мєктєп уљыусыћы. Ярай єле ошо улымды ћуњлап булћа ла тапљанмын, тип ћµйµнєм. Балаларыбыґ − йыуанысыбыґ. Хеґмєттєн йєм табып, Рємил менєн бер-беребеґгє терєк булып йєшєйбеґ, − ти Фирґє‰ес Йосоп љыґы.
Љайґан ѓына йєм-тєм эґлєћєњ дє, бала љайѓыћы онотолмайґыр инде. Фирґє‰ес апай ґа сабыр итеп йµрµп-йµрµп, йылына бер тапљыр ултырып илап алыуын йєшермєне. Ауыр, єлбиттє. Шулай ґа Ѓєллємовтарґыњ бирешмє‰ен телєйбеґ. Кµн ћєр саљ болољћоу тормаѕ єле. Ямѓырґан ћуњ да бит љояш яљтыћында нурланып йєйѓор љалља, матур кµн тыуа. Зилиє менєн Рєзилдењ изгелеген к‰реп, улар шатлыѓына ћµйµнµп, љєґер-хµрмєттє йєшєргє яґћын!

Резеда УСМАНОВА.